Dërguar nga:

Leukemia (Pjesa e parë)

Leukemia (leuçemia, leukoza) përfaqëson një grup heterogjen tumoresh malinje (neoplazi), me shkallë të ndryshme proliferimi, diferencimi dhe maturimi qelizor, me origjinë nga qelizat pararendëse të elementeve të figuruara të gjakut në Palcën e Kuqe të Kockave (PKK). Leukemia futet tek tumoret “e lëngshëm” dhe në dallim nga tumoret “solide” (gjirit, mitrës, stomakut, pankreasit etj) që mund të jenë beninje dhe malinje, janë gjithmonë malinje (me aftësi për infiltrim lokal dhe metastazim në largësi) dhe janë sistemik (metastazik), pra të përhapur në të gjithë PKK (intramedulare) dhe jashtë saj (ekstramedulare).

Klasifikimi

1. Leukemia Limfoide (LL) dhe jo Limfoide (Leukemia Mieloide – LM).
2. Leukemia Akute (LA) dhe Kronike (LK)

BOX

Gjaku Central – Indi Hematopoietik, (gjak-formues), Mieloid + Limfoid në PKK (BM aktive) dhe Indi Limfoid extramedular (lien, limfonodul, etj). Përbehet nga parenkima gjakformuese dhe mikromjedisi i nevojshëm për prodhimin e elementeve të figuruar të gjakut dhe daljen e tyre në qarkullim. Prodhon elementet e figuruara të gjakut periferik (me strukturë dhe funksion të caktuar që jetojnë në një kohë të caktuar dhe eleminohen për tu zëvëndësuar me të njëjtën sasi – ekuilibër dinamik midis eleminimit dhe prodhimit).

PKK është kryesisht Indi Mieloid dhe përfshin eritropoieza + trombopoieza + granulopoieza + monopoieza. Pra Indi Mieloid (dhe për rrjedhojë prodhimi i eritrociteve, granulociteve, monociteve, trombociteve) ndodhet vetëm në kocka (tek të rriturit në epifizën e kockave të gjata, brinjë, klavikul, sternum, proçeset spinoze të vertebrave, kafkë, krista iliake).

Ndërsa Indi Limfoid (për rrjedhojë prodhimi i limfociteve) bëhet pjesërisht në PKK por dhe në indin limfoid ekstramedular (folikujt limfatik të shpretkës, limfonodulave, tonsilave etj). Të gjitha qelizat e gjakut e marrin origjinën e tyre nga një numëri i vogël qelizash – Hematopoietik Stem Cell (qelizat burimore hematologjike) që futen në ndarje qelizore sipas nevojës.

Megjithëse e aftë për proliferim, qeliza burimore hematopoietike është relativisht rezistente ndaj “vrasjes” prej lëndëve radioaktive apo kimiopreparateve, që tregon se shkalla rigjeneruese e tyre është e vogël dhe një pjesë e qelizave të popullatës së qelizave burimore është në G0.

Kjo bën të mundur që ato të mos i nënshtrohen veprimit të kimiopreparateve, që veprojnë në faza të ndryshme të ciklit qelizor dhe do të sigurojë ripopullimin e PKK pas fazës së Aplazisë Terapeutike të arritur gjatë Induksionit në trajtimin e LA apo në Transplantin e PKK. Ekzaminimi bëhet me Mielogramën (Aspirimi i PKK) dhe Biopsia e PKK. Për Leukemia shpesh e mjaftueshme Mielograma.



Gjaku Periferik – Ind Lidhor special, i lëngshëm, që shpërndahet në të gjithë organizmin (prandaj dhe tumoret hematologjike janë sistemike që në fillim. Përbëhet nga plazma dhe elementet qelizore qarkulluese tepër të diferencuara, maturuara (pjekura – nga ana strukturore dhe funksionale) dhe të specializuara, që nuk pësojnë më ndarje, por të destinuara të kryejnë funksionin e tyre dhe të eleminohen për tu zëvëndësuar me të reja (përjashtim bëjnë për serinë e kuqe – retikulocitet dhe serinë e bardhë shkopinjtë dhe MMC që janë lehtësisht më të papjekur se elementet përkatëse përfundimtare). E vetmja qelizë me potencialitet për të proliferuar në qarkullim, është limfociti (bërthama më e madhe se citoplazma – raport i invertuar në një qelizë të pjekur).

Leukemia – fjalë për fjalë do të thotë, qelizat e bardha qarkulluese në gjak (e ngjashme me termat - glicemia, natremia, azotemia, kreatinemia etj). Suff -emia or -hemia also -aemia or –haemia – në gjak. Por kjo është normale. Suff -citozë përfshin të gjitha rastet e rritjes së numërit të qelizave me natyrë “fiziologjike” dhe reaktive (pra nëse përdorim termat leukocitozë, trombocitozë, eritrocitozë flasim për rritje të tyre me shkaqe sekondare, reaktive. Suff-citemi përfshin të gjitha rastet e rritjes së numërit të qelizave me natyrë autonome (pra nëse përdorim termat leukemia, eritremia, trombocitemia, flasim për rritje tumorale, autonome, të qelizave).

Sëmundje në përgjithësi idiopatike, primare (de novo), në disa raste sekondare (post MDS, KT dhe RT, transformimet në MPS). Kujdes tumore hematologjike sekondare tek pacientët që jetojnë gjatë të trajtuar me KT/RT për një sëmundje tjetër hematologjike ose jo hematologjike, apo tumore hematologjike të pacientët që përdorin për kohë të gjatë preparate imunosupresive për sëmundje jo malinje (transplante etj).

Nëse themi tumor (ënjtje, zmadhim), sëmundja është:

a) monoklonale (i gjithë indi/kloni tumoral zhvillohet nga një qelizë e vetme tumorale e origjinës, Tumor (Leukomoid) Stem Cell, por në të vërtetë ka subklone të ndryshme me mutacione sekondare të fituara gjatë ndarjeve të reja të qelizave tumorale). Proçesi i zhvillimit të tumorit quhet tumorigjenezë, për leukeminë – leukemogjeneza. Kloni qelizor tumoral - Leukozat, limfomat, mielomat pra të gjithë tumoret malinjë hematopoetike (tumoret e lëngshme, për ti dalluar nga tumoret solide) e marrin origjinën nga një qelizë e vetme (qeliza e origjinës së klonit), ku kanë ndodhur alteracione gjenetike kromozomale (sasiore ose cilësore). Kjo qelizë mund të jetë nga PKK ose nga indet limfoide periferike. Për leukozat është në PKK. Tërësia e gjeneratave të qelizave të formuara nga ndarja mitotike e qelizës së dëmtuar të origjinës, formon një popullatë që quhet “klon”. Kur numri i qelizave të klonit arrin një numër të caktuar shfaqet sëmundja. Çdo sëmundje ka një ose disa anomali kromozomale karakteristike. Progresioni i klonit tumoral. Në të gjithë tumoret sëmundja shfaq karakteristika të reja gjatë dekursit të saj. Kjo shoqërohet me ndryshime të reja kromozomale. Shëmbulli më i mirë është LMC, ku kloni prezent në fazën kronike zëvëndësohet nga një klon i ri, kur sëmundja futet në fazën akute. Në 70% të rasteve ndryshimet e reja kromozomale vendosen mbi kromomozomin original Philadelphia. Këto nënklone të reja (me anomali të reja kromozomale) mund të jenë me karakteristika më malinje se kloni fillestar dhe/ose mund të jenë klone rezistente ndaj kimiopreparateve. Pra nënklonet e reja bëhen shkak për progresimin, rifillimin e sëmundjes dhe rezistencën e fituar ndaj trajtimit.



b) autonome (proliferim autonom – nuk ndikohen nga stimujt frenues fiziologjik të proliferimit qelizor). Ato bëhen qeliza të “pavdekshme”, qeliza që shumëzohen në mënyrë të vazhdueshme.

c) Metastazimi është karakterisitikë e tumoreve malinje (kancer, neoplazi) qelizat tumorale humbasin molekulat e adezionit (të vendosura në membranën plazmatike) dhe lidhjen me mikromjedisin dhe dalin në qarkullim dhe lokalizohen në një ose më shumë site dhe gjejnë mikromjedisin e nevojshëm për të qëndruar dhe proliferuar. Gjaku është ind lidhor special me origjinë nga mezenkima dhe i përhapur në të gjithë organizmin, që do të thotë se mikromjedisi i tij është i përhapur në të gjithë organizmin dhe metastazimi i qelizave tumorale të këtij indi është i mundur në të gjithë organizmin.

  1. Qelizat që nuk janë në ndarje (G0) nuk i nënshtrohen veprimit të kimiopreparateve cycle – cell dependent. Leukemic Stem Cells (qeliza burimore tumorale, leukemike nga e cila e marrin origjinën të gjitha qelizat e tjera të klonit tumoral) është e vështirë për ta eleminuar. Mundësia e eleminimit me anë të BMT (Transplanti i Palcës së Kuqe të Kockave) dhe Target Terapi (preparate të personalizuara për qelizën tumorale leukemike).
  2. Vazhdimisht prodhohen qeliza tumorale (rreth 10.000 qeliza/ditë), por ato do të zhvillojnë tumorin nëse i shpëtojnë mbrojtjes anti-tumorale (komplement, NK, LT Citotoksike) të organizmit dhe gjejnë mikromjedisin e nevojshëm për të qëndruar dhe proliferuar.
  3. Mjekimi i tumoreve konsiston në shkatërrim i qelizave tumorale dhe nxitje e proçeseve imune, me qëllim eleminimin ose kufizimin e qelizave tumorale (sëmundja mbetëse) në nivel të tillë që të mos japi klinikë dhe ndryshime laboratorike citologjike (në ekzaminimin me Mikroskop Optik të gjakut periferik dhe atij central). Eleminimi i plotë i qelizave tumorale = shërim dhe deri tani është arritur vetëm në rastet e sukseshme më Transplant Allogjenik të PKK. Pakësimi i qelizave tumorale në nivel të “sëmundjes mbetëse” = Remision Komplet që është në fakt qëllimi i mjekimit klasik me kimiopreparate të leukemive, por kjo nuk do të thotë shërim. Qeliza tumorale mbesin dhe nëse rezultati nuk “konsolidohet” dhe “mbahet” ato do të rifillojnë shumëzimin dhe kur arrijnë masën e caktuar tumorale shfaqen në laborator dhe klinikë (relapsi citologjik dhe klinik).
  4. Pas çdo relapsi mundësia e marrjes së remisionit është më e vogël dhe kohëzgjatja e remisionit nëse arrihet është më e shkurtër.
  5. Indet me shumëzim të shpejtë, pra me ndarje të shpeshta qelizore (ku futet dhe Indi Hematopoietik) preken më shpesh nga tumoret sepse ka mundësi më të madhe për të ndodhur mutacione gjenetike (mutacioni i proto-onkogjenet i transformon në onkogjene dhe pakësimi i Tumor Supressor Gjene - antionkogjenëve). Po këto inde (Indi Hematopoietik, Indi epitelial, spermatogjeneza) janë indet që dëmtohen më shumë nga kimioterapia/radioterapia.
  6. Ç’janë onkogjenët dhe antionkogjenët ? Një numër gjenesh normale kur mutohen kontribojnë në transformimin malinj të një qelize. Dihet që protonkogjenët (që nën veprimin e faktorëve të ndryshëm kthehen në onkogjenë, pra në gjene që shkaktojnë kancer) dhe antionkogjenët janë të trashëgueshëm. Me këtë shpjegohet se përsë tumoret kanë bazë gjenetike. Personat me histori familjare duhet ti nënshtrohen herë pas here check-up. Gjenet dominante të cilat kur mutohen shkaktojnë tumore quhen onkogjenë. Onkogjenët lindin nga mutacionet e gjeneve normale të cilët quhen proto-onkogjenë. Proto-onkogjenët kodojnë për proteina (të vendosura në sipërfaqen, citoplazman ose bërthamën e qelizave) të cilat veprojnë në proliferimin, mbijetesën dhe diferencimin e qelizave. Proto-onkogjenët janë të shpërndarë gjërësisht tek kromozomet e njeriut. Ato klasifikohen në varësi të funksionit që luan proteina për të cilën ata kodojnë. Onkogjenët janë dominantë, sepse vetëm njëri nga protoonkogjenët e çiftit të aleleve të pësojë mutacion ai mund të shkaktojë kancer. Provat që onkogjenët e aktivizuar përfshihen në malinjizim (në zhvillimin e leukozave) janë indirekte, por është bërë e mundur që disa tipe leukozash të riprodhohen tek minjtë. P.sh nëse tek minjtë do të aktivizojmë onkogjenin BCR –ABL dhe prodhohet proteina jo normale p210 do të zhvillohet LMC, por nëse nga aktivizimi i të njëjtit onkogjen do të prodhohet proteina jo normale p190 do të zhvillohet LAL. Klasa e dytë e gjeneve të përfshira në kancer njihen si antionkogjenët ose tumor suppressor genes (TSG). TSG, në gjëndjen e tyre normale (të pamutuar) kodojnë për proteína të cilat frenojnë proçeset e ndarjes dhe të proliferimit qelizor. TSG si dhe proto-onkogjenët janë të shpërndarë në kromozomet e ndryshme të njeriut. Këto gjene kodojnë për proteina të cilat në shumicën e rasteve vendosen në bërthamë dhe që kontrollojnë dy pika të ciklit qelizor kalimin nga G1-S dhe nga S-G2. Në mungesë ose në keqfunksionim të këtyre proteinave, replikimi qelizor nuk mund të frenohet nga sinjalet normale të cilat rregullojnë rritjen. Humbja e funksioneve të tyre bëhet shkak për zhvillimin e tumoreve. Humbja ose inaktivizimi homozigot (të dy aleleve përgjegjës për një tipar) i antionkogjeneve nga mutacionet e ndryshme, bëhet shkak për tyransformimin malinj të një qelize ose për progresionin e tumorit në formë më malinje. Humbja ose inaktivizimit heterozigot (një nga alelet përgjegjës për një tipar) është e trashëguar dhe kur humbet ose inaktivizohet edhe aleli tjetër shfaqet tumori. Mutacionet e njërit prej aleleve të TSG (para vetëm e njërit prej gjeneve të TSG tek një çifti kromozomesh homologe) nuk do të shkaktojë tumor, përderisa gjeni tjetër alel funksion normalisht (janë bartës të gjenit mutant). Këto gjene janë reçesive dhe që të shfaqen fenotipikisht duhet një gjëndje homozigote reçesive, para të ndodhi mutacioni tek të dy alelet.
Ky artikull është dërguar nga:
Ky artikull është lexuar 138 herë
Komente nga lexuesit

Jam Profesor ne veterinari dhe ne nje komunikim me Dr. Sotiraqin nepermjet telefonit me qetsoi shume per vellain qe e kam ketu ne Itali me limfocite te larta.
Flm Doktor

Dërguar nga Gani MOKA, më 01 Tetor 2019 në 05:54

Dhe une ju pershendes profesor.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 06 Tetor 2019 në 11:55

Pershendetje.. kam simptoma te anemise.. rrahje te shpeshta te zemres lodhje . Ka raste mezi mbushem me fryme.. kam bere analizat e tiroides me kan dal nrm dhe ekoja e zemres mir..analizat e gjakut jan shum mir pasi nuk kam hemogrobinen e ulet por brenda normes.. un e di qe mund te jem pak anemike por cfare analizat tjera duhet te bej qe tma tregoje tamam ca lloj anemie kam? Flm

Dërguar nga Ela, më 07 Dhjetor 2019 në 09:06

Pershendetje Ela, anemia eshte nje nga shkaqet e mbajtjes se frymes, me teper kur je ne levizje. Por jo cdo lloj anemie dhe cdo vlere e saj jep mbajtje te frymes. Ju do te beni gjak komplet, ferritinemia.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 07 Dhjetor 2019 në 12:12

Flm per prgj tuaj.. kam bere analizen e ferritines dhe eshte brenda normes.. a duhet te shqetesohem per ndonje analize tjeter cfare mangesie kam?

Dërguar nga Ela, më 11 Dhjetor 2019 në 12:27

Pershendetje Ela, vlera minimale e ferritinemia tek femrat eshte 20 ng/ml dhe vlera optimale rreth 60 ng/ml.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 12 Dhjetor 2019 në 13:49

Pershendetje Doktor
Kam ber analizen e hekurit dhe ferretines por desha nje pergjigjie
nga ju pasi hekuri me ka dal 8.8 umol/L kurse ferretina 502 ng/ml
Ju falemderit

Dërguar nga Ari, më 18 Shkurt 2020 në 13:47

Pershendetje Ari, ka rritje te lehte te ferritinemia. Shikohen shkaqet nga mund te vije, vete si vlere nuk mjekohet.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 19 Shkurt 2020 në 03:49

Pershendetje Doktor
Kam ber analizen e hekurit dhe ferretines por desha nje pergjigjie
nga ju pasi hekuri me ka dal 8.8 umol/L kurse ferretina 502 ng/ml
Ju falemderit

Dërguar nga Ari, më 18 Shkurt 2020 në 13:50

Pershendetje Ari, ka rritje te lehte te ferritinemia. Shikohen shkaqet nga mund te vije, vete si vlere nuk mjekohet.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 19 Shkurt 2020 në 03:49

Pershendetje doktor,a mundesi te me sqaroni si eshte e mundur koeficienti hemoglobines te jetë 12.5 g/dl dmth ne vlerat normale et ferritina 7mcg/l nen vlerat e normales?Tani pytja eshte jam anemike apo jo?Duhet mare komplemente hekuri?

Dërguar nga Lule, më 10 Korrik 2020 në 13:44

Pershendetje Lule, shumica e pacienteve kane vetem mungese te hekurit, pra ferritinemia e ulur dhe hemoglobine normale. Nje pjese e tyre mund te kene dhe Anemia nga Mungesa e Hekurit, pra anemia eshte pasoje e mungeses se hekurit. Nga emri kuptohet: Anemia se Mungon Hekuri. Ne fillim instalohet mungesa e hekurit, me pas mundet dhe anemia.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 11 Korrik 2020 në 12:13

Pershendetje doktor,a mundesi te me sqaroni si eshte e mundur koeficienti hemoglobines te jetë 12.5 g/dl dmth ne vlerat normale et ferritina 7mcg/l nen vlerat e normales?Tani pytja eshte jam anemike apo jo?Duhet mare komplemente hekuri?

Dërguar nga Lule, më 10 Korrik 2020 në 13:44

Pershendetje Lule, shumica e pacienteve kane vetem mungese te hekurit, pra ferritinemia e ulur dhe hemoglobine normale. Nje pjese e tyre mund te kene dhe Anemia nga Mungesa e Hekurit, pra anemia eshte pasoje e mungeses se hekurit. Nga emri kuptohet: Anemia se Mungon Hekuri. Ne fillim instalohet mungesa e hekurit, me pas mundet dhe anemia.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 11 Korrik 2020 në 12:13

Pershendetje doktor
Kam bere analize ferritine dhe me ka dale me vlerat 3.63
Theksoj se kam anemi te vazhdueshme qe e kuroj shpesh nder vite

Dërguar nga Rovena , më 10 Janar 2023 në 14:07

Pershendetje Rovena, ju keni me kete analize, mungese te hekurit. Per te vleresuar nese ke dhe anemi, duhet vlera e hemoglobines (< 12 gr/dl, tek femrat = anemi). Mungesa e Hekurit dhe Anemia nga mungesa e Hekurit, jane problem tipik i femrave dhe lidhet me sasine dhe shpeshtesine e gjakut te humbur me ciklin menstrual. Duhet te theksohet, qe nese nuk merrni mjekimin e duhur, kohen e duhur te mjekimit, dozen e duhur, nuk mund ta korrigjosh deficitin e hekurit.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 11 Janar 2023 në 02:54

Pershendetje prof uroj te jeni mire!
brenda 6-7 muajve kam perseritur pasqzren e gjakut4-5 here dhe me kane dale numri i leukociteve me vlere te ritur 12-13 dhe i limfociteve(konc) gjithashtu 7-8,ndersa neutrofilet 3,98.
Ne perqindje
NEUTR. -32.60(55-70)
LIMF--61.2(20-40)
MON. 5 (2-8)
EOZIN. 0.7 (1-4)
BAZOF. 0.5 (5-10)
Kjo ne diferencale (XN-1000)

ndersa ne fushe periferike te diferncuar nen mikroskop me numer te diferencuar leukocitesh -100 qeliza.
rezultatet jane
neutrofilet-o.33 (55-70)
limfocitet 0.60 (20-40)
monocitet 0.07 (0.02-0.08)

NDERSA NE ANALIZAT E PLOTA TE ZGJERUARA BIOKIMIKE ME DEL PROBLEM TUMORMARKERI 72.4-- VLERA 20.77 (6-9.9), RF-35 (<13) si dhe acidinfolik dhe vit B12 ritur.
te gjitha parametrat e tjere ne regull jane CRP (nen 1),sedimenti (2) hemoglobina 15.6, eritrocitet 5.4, hematokriti 45,5,(pra ne parametra te regullta.
j
Ju lutem per nje keshille, ju faleminderit

Dërguar nga Besim, më 13 Shkurt 2023 në 19:41

Pershendetje Besim, kur i shkruani specialistit, mos shkruani referenca, se bejne te veshtire leximin. Ne i dime referencat vete. Nese leukocitet jane 12-13,000 mm3 dhe Limfocitet 61 % e tyre dhe ne vlere absolute jane mbi 5,000 mm3, duhet te paraqiteni tek mjeku hematolog.

Përgjigje nga Dr. Shk. Sotiraq Lako, më 14 Shkurt 2023 në 07:31
Sondazh

A do te kryenit një konsultë online me pagesë me një mjek?

Dergo voten